Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hoạt


Trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI Trung Quốc đang già nua và thu hẹp. Một đất nước dân số từ 540 triệu người vào năm 1949 khi Mao Trạch Đông dành chính quyền, đến năm 2021 tăng lên 1,4 tỷ người. Vào giữa thế kỷ nầy chính quyền Bắc Kinh dự đoán dân số sẽ giảm xuống 200 triệu người so với hiện tại. Đồng thời hạng tuổi trung niên từ 38 tuổi sẽ tăng lên.


Việc dân số giảm thiểu hay già đi là dấu hiệu tiêu cực cho Trung Quốc, do bởi những thách thức từ bộ phận lao động sẽ giảm dần vì tuổi tác tăng cao. Đọc lại các tuyên bố chính thức của đảng cộng sản Trung Quốc cho thấy Bắc Kinh hiện đang phải đối mặt nghiêm trọng về một xã hội già hoá. Vì thế, học giả Trung Quốc và các nhà làm nên chính sách cảnh báo về việc tăng tuổi thọ nghỉ hưu. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo chuyên quyền của Tập Cận Bình những đề xuất trên không thể giải quyết một cách phù hợp với chủ trương của họ Tập và phe nhóm.


Điều ấy không tranh cải khi một Tần Thuỷ Hoàng đã đầu thai qua hình ảnh Tập Cận Bình cai trị Trung Quốc trở lại kỷ nguyên chỉ một người, một thể chế, một đường lối, nên khó thực hiện cho chủ trương dài hạn, nhất là các vùng nông thôn. Hơn nữa ưu tiên của họ Tập là ổn định chính trị, kiểm soát hệ thống, nên vấn đề cải cách chỉ là thứ yếu, ví dụ như chương trình cắt giảm tiền hưu trí của người dân là chủ trương tiêu cực của Đảng Cộng sản Trung quốc.


Trung Quốc sẽ đối mặt với hàng loạt thách thức trong nội bộ, bao gồm tình trạng căng thằng về lương bỗng (hưu trí) của thành phần trí thức và chi phí y tế cho người về hưu. Trong đó đìều kiện sinh sống cho những người lớn tuổi vùng quê là gánh nặng khó giải quyết. Thách thức quan trọng là tình trạng nhân khẩu nghèo ở các vùng hẻo lánh. Người cao tuổi tập trung ở các vùng nông thôn vào năm 2020 là 17.7% là những nhà nông tuổi từ 65 trở lên, so với chỉ số 11,1% ở khu vực thành thị. Những con số nấy sẽ tăng vọt trong những thập niên tới, gây nên tình trạng thiếu hụt từ kinh tế, thực phẩm đến y tế. Để đáp ứng lại những nhu cầu trong đời sống cho người lớn tuổi là một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất mà các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc hiện đang lúng túng, chưa tìm ra lối thoát.


Một cách tổng quan nếu nhìn bên ngoài Trung Quốc đang trên đường đối phó với những thách thức trên. Nhưng vì đế chế cộng sản Trung Quốc ngày nay đã nuôi dưỡng hệ thống lãnh đạo quan liêu và tham nhũng nên khó có thể giải quyết một sách hiệu quả. Chẳng hạn như kế hoạch hoá quốc gia được phát hoạ vào năm 2019 ứng phó với tỷ lệ dân số người già gia tăng, cho dù sách lược trên đã triển khai để có thể áp dụng vào nhu cầu, nhưng trên thực tế họ phải đối mặt với hệ thống chính trị quan lại và độc tài nên không thể thực hiện được. Như nhận định của kinh tế gia Scott Rozelle cho biết: “ Trong 4 thập niên qua Bắc Kinh đã nổ lực nhằm giải quyết nhu cầu trẻ em ở nông thôn dựa theo tư tưởng và di sản Maoist qua hệ thống Hukou (đăng ký hộ khẩu), liên kết khả năng tiếp cận người dân với lợi ích xã hội như giáo dục, y tế đăng ký hộ khẩu gia đình. Khi làm như thế sẽ tạo ra sự thiếu công bình giữa cư dân đô thị và nông thôn khi nhận trợ cấp từ chính quyền. Đây còn là nguyên nhân để cán bộ có điều kiện tham nhũng”.


Sự chênh lệch giữa người cao tuổi nông thôn và người thành thị khoảng cách khác nhau. Cư dân cao tuổi nông thôn nhận trợ cấp 20 dollars một tháng, trong khi đó người cao tuổi thành thị nhận được 506 dollars. Riêng vấn đề chăm sóc sức khoẻ và bảo hiểm y tế cũng khác biệt rất xa. Theo nhà xã hội học Lydia Li phân tích:” sự phân bổ tiền trợ cấp hàng tháng và chương trình y tế có sự khác biệt chênh lệch đã tạo cho người lớn tuổi thành phố có cái nhìn khinh miệt người lớn tuổi nông thôn. Từ đó, trong tương lai giữa người thành phố và nông thôn sẽ có sự tranh chấp và sẽ đưa xã hội Trung Quốc rối loạn”.


Chính sách quốc gia của Trung Quốc hiện nay do Tập Cận Bình định đoạt, như trường hợp zero-Covid chỉ qua một đêm họ Tập quyết định, không có ý kiến hay đóng góp của Bộ chính trị. Chính sách cai trị bởi một người đã xói mòn năng lực Bắc Kinh cho những quyết sách quốc gia tương lai. Tập Cận Bình đã gạt dần tiếng nói phản biện cho dù ý kiến sáng tạo là cấn thiết cho quốc gia, nhất là dấu hiệu bất chợt đi đến quyết định của ông ta. Điều khôi hài và nguy hại hiện nay về vấn đề y tế, Tập Cận Bình muốn quảng bá y học cổ truyền như một biểu tượng niềm tự hào dân tộc, và cho rằng “ kho báu của khoa học cổ đại Trung Quốc là chìa khoá mở ra kho tàng của nền văn minh Trung Quốc”. Từ đó, phong trào coi nhẹ những phát minh mới về y khoa theo phương pháp Tây học đã trở thành thứ yếu, đưa đến bệnh tật càng ngày càng gia tăng.


Nhìn lại giai đoạn hậu đại dịch Covid-19, các quốc gia Tây phương chữa trị Covid bằng phương pháp Tây học, trong khi Trung Quốc vẫn chữa Covid bằng lá cây nên nhiều thành phố đã phải đóng cửa, bằng chứng như Thượng Hải dân chúng đã biểu tình chống lại nhà nước. Sau cùng Bắc Kinh đã phải nhập cảng vắc xin từ phương Tây với giá rất cao nên đưa đến tình trạng chợ đen. Như giáo sư/tiến sĩ Yanzhong Huang, thành viên cao cấp về sức khoẻ của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại cho biết chính sách dùng y học cổ truyền đã gây nên 1,5 triệu người thiệt mạng do vi trùng Covid-19 gây nên.


Một cách nhìn tổng quan, khi xã hội Trung quốc già đi, chương trình hưu trí càng ngày càng cạn kiệt. Tuổi nghỉ hưu được quy định trước đây 55 tuổi với nữ giới và 60 với nam giới áp dụng cho nhân viên văn phòng. Trong khi đó chính sách tái phân phối nhằm giảm khoảng cách giữa thành thị và nông thôn không hiệu quả do chính sách một người quyết định. Như học giả Wei Cui và Mary Gallagler nhận định, Tập Cận Bình huỷ bỏ các cải cách mang tính cách hạn chế, được chính quyền nguyên Tổng Bí Thư Hồ Cẩm Đào vào Thủ tướng Ôn Gia Bảo đưa ra trước đây. Trong khi đó sáng kiến “sự thịnh vượng chung” của Họ Tập chỉ là những hứa hẹn trên giấy tờ chứ không mang lại phúc lợi cho những người già sinh sống vùng quê. Mặc dầu chính quyền Bắc Kinh luôn luôn quảng bá cho việc xoay trục sang chủ nghĩa dân tộc.


Khác với Nhật Bản và Đài Loan, chính sách của Nhật đã nới lỏng cho người nhập cư, tạo cơ hội dễ hơn cho người nhập tịch với mục đích thu hút giới trẻ lao động. Riêng Đài Loan Chủ tịch Hội đồng Phát triển Quốc gia tuyên bố rằng họ đang tìm cách thu hút thêm 400,000 lao động nhập cư trong thập niên tới. Giả thuyết nếu Bắc Kinh có kế hoạch đối phó với thế hệ sẽ già của mình, họ phải hợp thức hoá số lượng du sinh từ Phi châu trở thành người Trung quốc để lấp vào khoảng trống thách thức Bắc Kinh trong tương lai. Con số chính thức cho biết sỉ số du học sinh vào năm 2003 là 1,793 đã tăng lên hơn 80,000 vào năm 2018, phần đông tạm cư tại Quảng Đông.


Cho dù Tập Cận Bình đưa ra chiêu bài “ làm trẻ hoá dân tộc Trung Hoa”, nhưng các sản phẩm văn hoá nước ngoài đã bị nghiêm cấm, điển hình như trường hợp người dân tổ chức ngày lễ Giáng Sinh đã bị gián tiếp ngăn cấm và khuyến cáo không nên. Mặc khác, những cư dân Phi châu bị người bản xứ kỳ thị nên đã tạo ra làn sóng thù nghịch lẫn nhau. Hiện tượng chênh lệch giữa người thành phố và người già thôn quê đã đưa xã hội Trung Quốc bất an. Đây là nguyên nhân cho những cuộc biểu tình đòi hỏi sự công bằng mà Tập Cận Bình chưa thể giải quyết được. Ngay cả 2 thành phố lớn như Vũ Hán và Đại Liên hàng ngàn người về hưu từ các doanh nghiệp đã đòi hỏi nhà nước bảo vệ lợi ích như tiền hưu trí và chương trình y tế của họ khi các cuộc biểu tình phát động. Sự rối loạn xã hội Trung Quốc trong tương lai sẽ xảy ra thường xuyên liên quan đến vấn đề phúc lợi, chính quyền Bắc Kinh buộc phải tính đến sự thay đổi nhân khẩu nhanh chóng để hạn chế ngân sách. Đối với vùng nông thôn của Trung Quốc, cho chúng ta thấy đời sống người già càng đen tối, như nhận định của nhà xã hội học Ashton Verdery dự đoán ở nửa thế kỷ 21 khoản 1/2 công dân Trung Quốc trên 70 tuổi có nhu cầu chăm sóc sức khoẻ tăng lên, nhưng tài khoán dành cho họ lại giảm xuống. Đây chính là phương trình còn mang ẩn số x mà Tập Cận Bình chưa thể hoặc không thể hoá giải, nếu ông vẫn theo đuổi chính sách một người quyết định./.